زبان مردم بلوچ: زبان بلوچی

مهمترین زبان جنوب شرقی ایران، زبان بلوچی (Balochi Language) است. زبان بلوچی از گروه زبان‏های ایرانی است (گروه زبان‏های ایرانی خود از گروه زبان‏های هند و ایرانی و گروه زبان‏های هند و ایرانی از گروه اصلی و بزرگ زبان‏های هند و اروپایی هستند). زبان بلوچی از جهت ساختار قدیمی و دست نخورده بسیاری از لغات این زبان، یکی از مهمترین زبان‏های ایرانی است.

زبان بلوچی با زبان و تلفظ پهلوی اشکانی و پهلوی اوایل ساسانی ارتباط نزدیکی دارد. زیرا که بر اثر سختی رفت و آمد در تمام قرون گذشته و عدم آمیختگی و آمیختگی کم با دیگر زبان‏ها، گویش‏ها و لهجه‏ها، صورت اصلی کلمات و لغات اصیل را نگاه داشته است. مثلاً در زبان بلوچی واژه «روچ» که در فارسی قدیم به صورت «رز» (Roz) و در فارسی امروز «روز» (Ruz) تلفظ می‏شود، نسبت به «رئوچه» (Raucha) در متون باستان فقط اندکی تغییر یافته است و نیز در زبان بلوچی واژه «بندک» یا «بندگ» به معنی الزامی با واژه «بندکه» به معنی بنده و نوک در پارسی باستان مشابه است. همچنین در زبان بلوچی واژه «کپته» (Kapta) به معنی افتاده، در پارسی میانه به صورت کلمه مستعار «کفت» (Kaft) شناخته شده است (کلمه فوق در فارسی جدید مورد استفاده نیست و کاربردی ندارد). این واژگانی که به عنوان نمونه ذکر شدند، نشان می‏دهند که زبان بلوچی تا چه حد در مقابل تغییرات صوتی و ساختاری مقاومت کرده است.

زبان بلوچی به دو شعبه زیر تقسیم شده است:
الف- بلوچی شمالی (سرحدی)
ب- بلوچی جنوبی (مکرانی یا مکورانی)

بلوچی شمالی شامل نواحی زاهدان، خاش و سیستان است و بلوچی جنوبی شامل نواحی ایرانشهر، سراوان و چابهار است. بلوچی شمالی و بلوچی جنوبی از نظر تلفظ بیشتر لغات با یکدیگر متفاوت هستند. حتی در خود این دو شعبه (شاخه) تلفظ بعضی از کلمات از یک شهر و ناحیه با شهر و ناحیه دیگر متفاوت است. یعنی به طور کلی بلوچی شامل تنوع زیادی در لهجه‏های خود از شمال تا جنوب ناحیه بلوچستان است. اما تمام این لهجه‏ها برای متکلمین زبان بلوچی قابل تشخیص است. چون ریشه و اصل همه این لهجه‏ها یک زبان واحد است.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
جهت مقایسه زبان بلوچی با زبان فارسی، چند واژه بلوچی و معادل فارسی آنها به عنوان نمونه بیان می‏شود:

بلوچی (تلفظ) - معادل و مترادف فارسی:

روک (ravak) - رفتن
نندک (nandak) - نشستن
رسک (rasak) - رسیدن
کپک (kapak) - افتادن
زانک (zanak) - داشتن
گوشک (gushak) - سخن گفتن
باندا (banda) - فردا
کشک (koshak) - کفش
اپس (aps) - اسب
گد (gad) - میش کوهی
پس (pas) - پدر
مس (mas) - مادر
زهک (zehak) - بچه
براس (beras) - برادر
دپ (dap) - دهان
پاچ (pach) - باز، باز کردن
گنوک (ganuk) - دیوانه
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
در پایان باید گفت که زبان بلوچی از نظر اهمیت زبان شناسی، شناختن ریشه‏های بسیاری از واژه‏ها و سابقه برخی اصطلاحات رایج در زبان فارسی، مطالعه و شناخت خانواده و گروه زبان‏های ایرانی از منابع مهم زبانی و فرهنگی ایران است.

منبع:

بلوچستان و تمدن دیرینه آن - ایرج افشار (با کمی ویرایش و تصحیح)

منابع و مقالات پیشنهادی برای مطالعه بیشتر (انگلیسی):

1- زبان بلوچی
2- زبان‏های ایرانی
3- زبان‏های هند و ایرانی
4- زبان‏های هند و اروپایی

آدرس این نوشته در بالاترین:
http://balatarin.com/permlink/2010/6/21/2097158
آدرس این نوشته در دنباله:
http://donbaleh.com/link/282176